Siêu dông hôm 19.7 ở vịnh Hạ Long, Quảng Ninh có tính chất hiếm gặp và cực kỳ nguy hiểm. Tình hình mưa do bão số 3 Wipha trong những ngày tới cũng có nguy cơ kéo theo dông, lốc, sét và gió giật mạnh. Phóng viên Báo Lao Động đã có cuộc trao đổi với GS.TS Phan Văn Tân - Nguyên chủ nhiệm Bộ môn Khí tượng, Khoa Khí tượng thủy văn và Hải dương học, Trường đại học Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội) để cung cấp góc nhìn khoa học về hiện tượng này.
GS. TS Phan Văn Tân. Ảnh: An An
Tuổi thọ dông lốc ngắn nhưng sức gió giật đôi khi mạnh hơn cả bão
Thưa GS.TS Phan Văn Tân, hôm qua nhiều người nhầm tưởng dông lốc ở Quảng Ninh do bão Wipha, song lúc đó bão còn ở rất xa chưa tác động trực tiếp. Vậy so sánh mức độ nguy hiểm của dông lốc và bão như thế nào, thưa ông?
- Dông lốc trong một số trường hợp còn tệ hại và nguy hiểm hơn cả bão. Bởi vì bão còn nhìn thấy được vị trí, nhìn thấy được nơi ảnh hưởng. Bão có quy mô rất lớn, đường kính có thể lên tới hàng trăm, thậm chí hàng nghìn km và phạm vi ảnh hưởng của bão thường rất rộng. Trong khi đó, dông lốc có quy mô nhỏ hơn rất nhiều, thường chỉ ảnh hưởng đến một khu vực hẹp.
Sức gió trong bão rất mạnh, được phân cấp rõ ràng. Sức gió của dông lốc tùy từng trường hợp có thể mạnh hơn hoặc không mạnh bằng bão. Nhưng tính sát thương chủ yếu là do gió giật. Gió giật trong dông, lốc rất khủng khiếp, có thể tăng mạnh đột ngột.
Một trận dông lốc thường tồn tại trong thời gian bao lâu, thưa ông?
- Dông lốc không kéo dài, chỉ khoảng 15 - 30 phút. Nếu dài hơn thì tầm khoảng dưới 1 tiếng và không thể kéo dài hơn được nữa. Tuổi thọ của nó rất ngắn.
Trong khi đó, bão có thể tồn tại trong nhiều ngày, thậm chí 1-2 tuần, di chuyển một chặng đường dài.
Thời gian tồn tại khác biệt liên quan mật thiết đến công tác dự báo bão và dông lốc cũng khác nhau phải không, thưa giáo sư? Dông lốc có thể dự báo sớm được hay không?
- Như tôi phân tích, bão tồn tại lâu như vậy nên có thể dự báo sớm hơn (vài ngày đến một tuần) nhờ các hệ thống dự báo khí tượng thủy văn.
Dông lốc thì không thể dự báo mà chỉ có thể cảnh báo. Đây là hiện tượng hình thành do hiện tượng đối lưu rất mạnh trong không khí. Dông lốc thường xuất hiện trong các đám mây dông khi đối lưu phát triển mạnh. Cảnh báo dông lốc vì thế phải dựa vào quan sát các ổ đối lưu, phát hiện được nhờ ảnh radar hoặc vệ tinh.
Rất khó dự báo chính xác về thời gian, địa điểm cụ thể xuất hiện dông lốc vì tính chất đột ngột và quy mô nhỏ của nó. Thường chỉ có thể cảnh báo trước một thời gian rất ngắn (khoảng 25 - 30 phút, dài nhất là 1 tiếng).
Không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới hiện nay, các cơn dông lốc cũng khó dự báo sớm. Người ta chỉ có thể giám sát bằng cách đặt nhiều radar vì vệ tinh khoảng cách quá xa.
Cần hướng tới bản tin dự báo tác động chi tiết hơn
Một số ý kiến cho rằng, sự cố lật tàu ở vịnh Hạ Long, Quảng Ninh xảy ra khi đã có bản tin cảnh báo dông lốc đã để lại một bài học đắt giá liên quan đến vấn đề chuyển hóa quyết liệt thông tin dự báo, cảnh báo thiên tai thành hành động ứng phó. Ý kiến của giáo sư như thế nào?
- Điều quan trọng nhất trong dự báo là không thể nói chính xác tuyệt đối mà chỉ mang tính xác suất. Vì vậy, khi đã có bản tin dự báo, cảnh báo dù có thể xảy ra hay không thì thông tin cũng cần ngay lập tức được tiếp nhận và triển khai ứng phó phù hợp.
Dưới góc nhìn của một nhà khoa học, theo giáo sư, bản tin dự báo cần phải thay đổi như thế nào trong thời gian tới để đáp ứng công tác ứng phó, nhất là trong bối cảnh thiên tai bất thường ngày càng gia tăng?
- Năng lực dự báo, cảnh báo trong những năm gần đây đã được nâng cao. Tuy nhiên, trong tương lai, để làm được dự báo tốt hơn thì cần phải có thêm trang thiết bị.
Nếu để dự báo được các hiện tượng khó như dông, lốc, vòi rồng, thậm chí cả lũ quét, sạt lở đất thì phải có thêm thiết bị giám sát chứ không thì không thể dự báo được. Bên cạnh đó cần phải có con người, nhân lực chất lượng cao vận hành được máy móc hiện đại và quan trọng hơn là phải biết cách sử dụng, xử lý các thông tin đó.
Các bản tin hiện nay đang dần hướng đến bản tin dự báo tác động, đi kèm cảnh báo và khuyến cáo, tuy nhiên mức độ chưa cụ thể. Vì vậy, trong thời gian tới, cũng cần hướng đến chi tiết hơn, với hiện tượng thời tiết như vậy, tác động cụ thể là gì. Trong tương lai, nếu phát triển hơn sẽ phải làm những bản tin đối với từng chuyên ngành, lĩnh vực mới có thể chi tiết hơn.
Trân trọng cảm ơn giáo sư!
Nguồn: laodong.vn